Πένθος - Απώλεια
Στην πιο δύσκολη στιγμή στη ζωή του κάθε ανθρώπου, τη στιγμή του αποχωρισμού ενός αγαπημένου προσώπου, οι δυνάμεις και οι αντοχές μειώνονται, με αποτέλεσμα την συναισθηματική και σωματική κατάπτωση. Είναι ακριβώς αυτή η στιγμή που το κάθε άτομο χάνεται μέσα στο πένθος, στα άγνωστα μονοπάτια της διαχείρισης της απώλειας αυτού του προσώπου.
Το πένθος είναι μια προσωπική υπόθεση και σίγουρα ο καθένας το βιώνει με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετικά χρονικά πλαίσια και με διαφορετική ένταση. Εννοείται πως ανάλογα με την ποιότητα της σχέσης που έχουμε με τον θανόντα (κοντινός ή μακρινός συγγενής, φίλος, γνωστός κ.α.) αλλάζει και ο τρόπος βίωσης του πένθους. Παρόλα αυτά, έχει παρατηρηθεί ότι η διαδικασία του πένθους αποτελείται κυρίως από πέντε διαδοχικά στάδια, κάθε ένα από τα οποία μας εφοδιάζει με σημαντικά συναισθήματα και γνωστικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για να εκδηλωθεί και να βιωθεί ομαλά το πένθος.
- Άρνηση (Denial)
Η πρώτη αντίδραση μετά το άκουσμα των τραγικών ειδήσεων του χαμού του δικού μας ανθρώπου είναι η άρνηση. Φυσικά η άρνηση τις περισσότερες φορές δεν είναι ουσιαστική. Δηλαδή ο συγγενής δεν χάνει την επαφή με την πραγματικότητα, νομίζοντας ότι ο αποθανών είναι ζωντανός. Αντίθετα, επειδή ακριβώς έρχεται σε επαφή με την σκληρή πραγματικότητα, ενεργοποιείται αυτόματα αυτός ο μηχανισμός άμυνας, ο οποίος συνήθως (για το πένθος) κρατάει από λίγα δευτερόλεπτα έως λίγα λεπτά και σκοπό έχει να προστατεύσει το άτομο από την συναισθηματική καταράκωση.
- Θυμός (Aggresion)
Μετά το πρώτο σοκ, ο πόνος του θανάτου μετατρέπεται σε θυμό και επιθετικότητα, στρεφόμενη κατά δικαίων και αδίκων. Σε αυτή τη φάση ο πενθών προσπαθεί να βρει κάποια υπαιτιότητα πίσω από τον θάνατο, κάτι για να ρίξει το βάρος της ευθύνης. Το στάδιο αυτό είναι ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένο και οι συναισθηματικές εκρήξεις είναι κάτι περισσότερο από αναμενόμενες. Ο θυμός όμως μπορεί να μην στρέφεται αποκλειστικά εναντίον κάποιου φυσικού ή νομικού προσώπου (π.χ. τον οδηγό που έκανε το ατύχημα, το κράτος για την ανεπαρκή συντήρηση του οδοστρώματος, αυτόν που φόρτισε συναισθηματικά τον αποθανώντα με αποτέλεσμα την αυτοκτονία κτλ.
- Διαπραγμάτευση (Bergaining)
Σε αυτή τη φάση το άτομο αρχίζει να συνειδητοποιεί τον θάνατο, ο οποίος αυτός καθαυτός γίνεται αντικείμενο γνωστικής επεξεργασίας. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως αυτό που διαχωρίζει αυτό το στάδιο από τα δύο προηγούμενα είναι πως η προσοχή του ατόμου στρέφεται στο γεγονός του θανάτου και όχι στα συναισθήματα που αυτός πυροδότησε. Κάποιος που διαπραγματεύεται την μη αντιστρεψιμότητα του θανάτου για πρώτη φορά αρχίζει να συνειδητοποιεί πως δεν υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει για να αλλάξει αυτή την κατάσταση και πως σε αυτή τη χρονική στιγμή δεν έχει ιδιαίτερο νόημα να ψάχνει για το ποιος ευθύνεται. Αυτές οι δύσκολες στιγμές οδηγούν σταδιακά το άτομο στο προ-τελευταίο επίπεδο του πένθους, αυτό της κατάθλιψης.
- Κατάθλιψη (Depression)
Έχοντας ξεσπάσει συναισθηματικά και αφού έχει συνηδειτοποιήσει την σκληρή πραγματικότητα η οποία δεν αλλάζει, ο πενθών νιώθει αδύναμος να επέμβει στο οτιδήποτε. Όπως και σε κάθε στιγμή κατά την οποία δεν έχουμε τον έλεγχο, έτσι και τώρα το αίσθημα του αβοήθητου αρχίζει να κάνει την εμφάνισή του. Η φάση της κατάθλιψης μπορεί να διαρκέσει από λίγες ώρες/ημέρες, έως και μερικούς μήνες. Οι μορφές που μπορεί να πάρει η κατάθλιψη είναι πολλές, αλλά η πιο συνηθισμένη είναι η κατατονία, η απόσυρση από τις κοινωνικές εκδηλώσεις και το κλείσιμο στον εσωτερικό κόσμο για όσο καιρό χρειαστεί.
- Αποδοχή (Acceptance)
Όπως στο τέλος κάθε αρχαιοελληνικής τραγωδίας υπάρχει η λύτρωση, έτσι και η διαδικασία του πένθους -όταν κινηθεί σε φυσιολογικά επίπεδα- καταλήγει στην αποδοχή του θανάτου. Φυσικά το ότι αποδέχομαι ότι κάποιος έχει φύγει από την ζωή σε καμμία περίτπωση δεν σημαίνει ότι αυτόματα σβήνω κάθε συναίσθημα για τον θάνατό του ή ότι βάζω ένα μεγάλο Χ σε όλα όσα έχουμε ζήσει μαζί. Οι αναμνήσεις θα μείνουν για πάντα, όπως άλλωστε πρέπει. Απλά, σε αυτό το στάδιο ο θάνατός ως γεγονός έχει περάσει από επεξεργασία και έχει γίνει κτήμα μας. Μπορούμε να συνεχίσουμε να πενθούμε το αγαπημένο μας πρόσωπο, αλλά έχοντας αποδεχτεί τον θάνατό του και έχοντας ρίξει τα συναισθηματκά τείχη που μας εμπόδιζαν από το να βιώσουμε το γεγονός στην ολότητά του.
Η διαχείριση του πένθους, είναι πολύ δύσκολο να γίνει από ένα άτομο μόνο του. Πολλές φορές όμως, οι άλλοι δεν είναι έτοιμοι να μας συμπαρασταθούν, δεν έχουν ίσως και τα σωστά λόγια να πουν. Υπάρχουν στιγμές που στη διάθεσή τους να βοηθήσουν, κάνουν μεγάλο κακό και επιτείνουν την απόγνωση του θρηνόντος προσώπου.
Το άτομο πρέπει να απευθυνθεί στον ειδικό ψυχικής υγείας, όταν πια βιώνει σε μεγάλο βαθμό κάποια από τα παρακάτω:
- Σημαντικό βαθμό ενοχής για πράγματα πέραν των ενεργειών που κάνατε ή δεν κάνατε κατά τη χρονική περίοδο του θανάτου του αγαπημένου προσώπου.
- Σκέψεις αυτοκτονίας που προχωρούν πέρα από το να σκέφτε¬ται κανείς παθητικά «καλύτερα να πέθαινα» ή «να μπορούσα να ξαναείμαι μαζί με τον αγαπημένο μου».
- Ακραία απελπισία που εκδηλώνεται με μια αίσθηση ότι όσο κι αν προσπαθείτε, δεν θα μπορέσετε ποτέ να αποκτήσετε ξανά μια ζωή που αξίζει.
- Παρατεταμένη υπερδιέγερση ή κατάθλιψη μ’ ένα αίσθημα ότι είστε σε υπερένταση ή πολύ «πεσμένοι», το οποίο επιμένει για μήνες.
- Σωματικά συμπτώματα, όπως οξύς πόνος στο στήθος ή σημα¬ντική απώλεια βάρους, η οποία θα μπορούσε να απειλήσει τη σωματική σας υγεία.
- Ανεξέλεγκτος θυμός που αποξενώνει φίλους και αγαπημένους ή που σας κάνει να σχεδιάζετε τρόπους για να εκδικηθείτε για την απώλεια.
- Επίμονη διαταραχή της λειτουργικότητας στην ικανότητά σας να παραμείνετε σε μια δουλειά ή να φέρετε σε πέρας απλούς στόχους αναγκαίους για την καθημερινή ζωή.
- Κατάχρηση ουσιών με φάρμακα ή αλκοόλ για να διώξετε τον πόνο της απώλειας.